1. Về cá nhân

- Theo quy định tại khoản 1 Điều 5 Luật Xử lý vi phạm hành chính thì cá nhân trong độ tuổi từ đủ 14 trở lên có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định.

Khoản 1 Điều 17 Hiến pháp năm 2013 quy định: Công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Việt Nam.

Khoản 1 Điều 3 Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam 2014, được sửa đổi, bổ sung năm 2019 (sau đây gọi tắt là Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam)  như sau: Người nước ngoài là người mang giấy tờ xác định quốc tịch nước ngoài và người không quốc tịch nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú tại Việt Nam. Ngoài ra, khoản 5 Điều 3 Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008, được sửa đổi, bổ sung năm 2014 (sau đây viết tắt là Luật quốc tịch Việt Nam), quy định: Người nước ngoài cư trú ở Việt Nam là công dân nước ngoài và người không quốc tịch thường trú hoặc tạm trú ở Việt Nam. Như vậy, người nước ngoài bao gồm người mang giấy tờ xác định quốc tịch nước ngoài và người không quốc tịch.

Tóm lại, cá nhân bao gồm công dân Việt Nam, người không quốc tịch, người mang giấy tờ xác định quốc tịch nước ngoài.

- Đối với trường hợp người thực hiện hành vi vi phạm hành chính không có năng lực trách nhiệm hành chính; người thực hiện hành vi vi phạm hành chính chưa đủ tuổi bị xử phạt vi phạm hành chính thì thuộc trường hợp không xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại khoản 5 Điều 11 Luật Xử lý vi phạm hành chính.

Khoản 15 Điều 2 Luật Xử lý vi phạm hành chính quy định: Người không có năng lực trách nhiệm hành chính là người thực hiện hành vi vi phạm hành chính trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.

Việc chứng minh người không có năng lực trách nhiệm hành chính được thực hiện như thế nào? Pháp luật chưa có quy định.

Ví dụ trong Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về Mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi,  thì căn cứ trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần, Tòa án ra quyết định tuyên bố.

2. Nguyên tắc xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên

 Người chưa thành niên là người có nhận thức chưa đầy đủ, tâm lý chưa ổn định. Người chưa thành niên là người chưa phát triển hoàn thiện về thể chất và tinh thần, chưa có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ pháp lý như người thành niên. Người chưa thành niên thực hiện hành vi vi phạm hành chính thường thể hiện những đặc điểm như sau: mang tính bột phát, không có động cơ, mục đích rõ ràng; thường do sự lôi kéo, xúi giục, kích động, dụ dỗ của người thành niên; thường do sự không quan tâm, chăm sóc chu đáo của cha mẹ, gia đình; hành vi vi phạm được thể hiện một cách rõ ràng, dễ nhận biết, được thực hiện nhanh chóng và ít có quyết tâm thực hiện đến cùng nếu bị ngăn cản.

Với mục đích răn đe, giáo dục người chưa thành niên vi phạm hành chính, việc áp dụng chế tài hành chính cũng được xem xét ở mức độ hợp lý. Điều 134 Luật Xử lý vi phạm hành chính về nguyên tắc xử lý:

- Việc xử lý người chưa thành niên vi phạm hành chính chỉ được thực hiện trong trường hợp cần thiết nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội.

Trong quá trình xem xét xử lý người chưa thành niên vi phạm hành chính, người có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính phải bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người chưa thành niên. Biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng chỉ được áp dụng khi xét thấy không có biện pháp xử lý khác phù hợp hơn.

- Việc xử lý người chưa thành niên vi phạm hành chính còn căn cứ vào khả năng nhận thức của người chưa thành niên về tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi vi phạm, nguyên nhân và hoàn cảnh vi phạm để quyết định việc xử phạt hoặc áp dụng biện pháp xử lý hành chính phù hợp;

- Việc áp dụng hình thức xử phạt, quyết định mức xử phạt đối với người chưa thành niên vi phạm hành chính phải nhẹ hơn so với người thành niên có cùng hành vi vi phạm hành chính.

Trường hợp người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi vi phạm hành chính thì không áp dụng hình thức phạt tiền[1].

Trường hợp người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi vi phạm hành chính bị phạt tiền thì mức tiền phạt không quá 1/2 mức tiền phạt áp dụng đối với người thành niên; bị buộc phải nộp một khoản tiền tương đương trị giá tang vật, phương tiện vi phạm hành chính vào ngân sách nhà nước theo quy định tại khoản 1 Điều 126 của Luật này thì số tiền nộp vào ngân sách nhà nước bằng 1/2 trị giá tang vật, phương tiện vi phạm hành chính. Trường hợp không có tiền nộp phạt hoặc không có khả năng thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả thì cha mẹ hoặc người giám hộ phải thực hiện thay;

- Trong quá trình xử lý người chưa thành niên vi phạm hành chính, bí mật riêng tư của người chưa thành niên phải được tôn trọng và bảo vệ;

- Các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính phải được xem xét áp dụng khi có đủ các điều kiện theo quy định. Việc áp dụng biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính không được coi là đã bị xử lý vi phạm hành chính.

Theo quy định của Bộ luật Lao động năm 2019[2], người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi thường chưa đủ độ tuổi để trực tiếp tham gia vào các quan hệ pháp luật lao động nên chưa có khả năng tạo lập được tài sản riêng. Do đó, quy định không áp dụng hình thức phạt tiền đối với nhóm người chưa thành niên ở lứa tuổi này là phù hợp.  

Khoản 2 Điều 25 Nghị định số 118/2021/NĐ-CP quy định: Trước khi quyết định xử phạt cảnh cáo đối với người chưa thành niên vi phạm hành chính, người có thẩm quyền xử phạt phải xem xét các điều kiện áp dụng biện pháp nhắc nhở theo quy định. Chỉ ra quyết định xử phạt cảnh cáo đối với người chưa thành niên khi không đủ các điều kiện áp dụng biện pháp nhắc nhở.

Các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên bao gồm: nhắc nhở; quản lý tại gia đình; giáo dục dựa vào cộng đồng (Điều 138 Luật Xử lý vi phạm hành chính).

3. Người nước ngoài

Như đã phân tích, người nước ngoài bao gồm người mang giấy tờ xác định quốc tịch nước ngoài và người không quốc tịch.

Ngoài các hình thức xử phạt vi phạm hành chính có thể được áp dụng như các cá nhân khác là cảnh cáo; phạt tiền; tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn; tịch thu tang vật vi phạm hành chính, phương tiện được sử dụng để vi phạm hành chính (sau đây gọi chung là tang vật, phương tiện vi phạm hành chính), người nước ngoài còn có thể bị áp dung hình thức xử phạt là trục xuất và biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử lý vi phạm hành chính[3] là quản lý người nước ngoài vi phạm pháp luật Việt Nam trong thời gian làm thủ tục trục xuất.

Theo quy định tại Điều 27 Luật Xử lý vi phạm hành chính, hình thức xử phạt trục xuất là hình thức xử phạt buộc người nước ngoài có hành vi vi phạm hành chính tại Việt Nam phải rời khỏi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Điều 130 Luật Xử lý vi phạm hành chính quy định quản lý đối với người nước ngoài vi phạm pháp luật Việt Nam trong thời gian làm thủ tục trục xuất được áp dụng khi có căn cứ cho rằng nếu không áp dụng biện pháp này thì người đó sẽ trốn tránh hoặc cản trở việc thi hành quyết định xử phạt trục xuất hoặc để ngăn chặn người đó tiếp tục thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Thủ trưởng Cơ quan quản lý xuất cảnh, nhập cảnh hoặc Giám đốc Công an cấp tỉnh nơi lập hồ sơ đề nghị trục xuất ra quyết định quản lý đối với người nước ngoài vi phạm pháp luật trong thời gian làm thủ tục trục xuất bằng các biện pháp sau: a) Hạn chế việc đi lại của người bị quản lý; b) Chỉ định chỗ ở của người bị quản lý; c) Tạm giữ hộ chiếu hoặc giấy tờ tùy thân khác thay hộ chiếu.

Các nội dung cụ thể liên quan đến áp dụng hình thức xử phạt trục xuất và biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử lý vi phạm hành chính[4] là quản lý người nước ngoài vi phạm pháp luật Việt Nam trong thời gian làm thủ tục trục xuất được quy định cụ thể tại Nghị định số 142/2021/NĐ-CP ngày 31 tháng 12 năm 2021 của Chính phủ quy định hình thức xử phạt trục xuất, biện pháp tạm giữ người, áp giải người vi phạm theo thủ tục hành chính và quản lý người nước ngoài vi phạm pháp luật Việt Nam trong thời gian làm thủ tục trục xuất.

Lưu ý: Các biện pháp xử lý hành chính không áp dụng đối với người nước ngoài (khoản 2 Điều 5 Luật Xử lý vi phạm hành chính)./.