1. Đại diện

Chế định đại diện được quy định tại Chương IX Bộ luật Dân sự năm 2015 (từ Điều 134 đến Điều 138). Đại diện là việc cá nhân, pháp nhân (sau đây gọi chung là người đại diện) nhân danh và vì lợi ích của cá nhân hoặc pháp nhân khác (sau đây gọi chung là người được đại diện) xác lập, thực hiện giao dịch dân sự. Cá nhân không được để người khác đại diện cho mình nếu pháp luật quy định họ phải tự mình xác lập, thực hiện giao dịch đó.

Trường hợp pháp luật quy định thì người đại diện phải có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập, thực hiện.

Quyền đại diện được xác lập theo ủy quyền giữa người được đại diện và người đại diện (sau đây gọi là đại diện theo ủy quyền); theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, theo điều lệ của pháp nhân hoặc theo quy định của pháp luật (sau đây gọi chung là đại diện theo pháp luật). Trong đó, người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi (gọi chung là người được giám hộ) và người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự có người đại diện theo pháp luật.

2. Giám hộ

Chế định giám hộ được quy định từ Điều 46 đến Điều 65 Bộ luật Dân sự năm 2015. Giám hộ là việc cá nhân, pháp nhân được luật quy định, được Ủy ban nhân dân cấp xã cử, được Tòa án chỉ định hoặc được quy định tại khoản 2 Điều 48 của Bộ luật Dân sự (gọi chung là người giám hộ) để thực hiện việc chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi (gọi chung là người được giám hộ).

Trường hợp giám hộ cho người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thì phải được sự đồng ý của người đó nếu họ có năng lực thể hiện ý chí của mình tại thời điểm yêu cầu.

3. Mối quan hệ giữa đại diện và giám hộ

Có thể thấy đại diện theo pháp luật của cá nhân có mối quan hệ với giám hộ do cả đại diện và giám hộ đều được quy định đối với những trường hợp người yếu thế. Có thể phân biệt đại diện và giám hộ qua một số điểm cơ bản như sau:

 4. Một số vấn đề pháp lý

 - Trường hợp đại diện theo ủy quyền thì có được ủy quyền lại không nếu hành vi ủy quyền là hành vi pháp lý đơn phương (thể hiện qua hình thức Giấy ủy quyền)? Điều 564 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định ủy quyền lại nhưng điều luật này thuộc mục về hợp đồng uỷ quyền, không thuộc quy định về đại diện.

  - Điều 51 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về giám sát việc giám hộ. Trong đó, người thân thích của người được giám hộ thỏa thuận cử người giám sát việc giám hộ trong số những người thân thích hoặc chọn cá nhân, pháp nhân khác làm người giám sát việc giám hộ. Việc cử, chọn người giám sát việc giám hộ phải được sự đồng ý của người đó. Trường hợp giám sát việc giám hộ liên quan đến quản lý tài sản của người được giám hộ thì người giám sát phải đăng ký tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người được giám hộ. Tuy nhiên, khoảng trống pháp lý hiện nay là pháp luật chưa có quy định chi tiết về thủ tục đăng ký giám sát giám hộ tại UBND cấp xã.

  - Cha mẹ có phải là giám hộ của con chưa thành niên? Theo quy định tại Điều 136 Bộ luật Dân sự năm 2015 về đại diện theo pháp luật của cá nhân và Điều 47 về người được giám hộ, Điều 52 Bộ luật Dân sự năm 2015 về vgười giám hộ đương nhiên của người chưa thành niên thì cha mẹ là người đại diện theo pháp luật của con chưa thành niên. Cha mẹ chỉ là người giám hộ đương nhiên của người mất năng lực hành vi dân sự khi người này chưa có vợ, chồng, con hoặc có mà vợ, chồng, con đều không có đủ điều kiện làm người giám hộ.

- Điều 134 Bộ luật Dân sự năm 2015 có quy định về việc pháp nhân có thể đại diện cho một cá nhân, pháp nhân khác xác lập, thực hiện giao dịch dân sự. Tuy nhiên, pháp luật chưa có các quy định cụ thể để thực hiện nội dung này.

- Đại diện giữa vợ, chồng là người đứng tên tài khoản ngân hàng, tài khoản chứng khoán: Điều 32 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: “1. Trong giao dịch với người thứ ba ngay tình thì vợ, chồng là người đứng tên tài khoản ngân hàng, tài khoản chứng khoán được coi là người có quyền xác lập, thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản đó.

Trong giao dịch với người thứ ba ngay tình thì vợ, chồng đang chiếm hữu động sản mà theo quy định của pháp luật không phải đăng ký quyền sở hữu được coi là người có quyền xác lập, thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản đó trong trường hợp Bộ luật dân sự có quy định về việc bảo vệ người thứ ba ngay tình”.

Khi áp dụng quy định trên yêu cầu phải lưu ý đến Điều 35 của Luật này về chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung: “1. Việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung do vợ chồng thỏa thuận. 2. Việc định đoạt tài sản chung phải có sự thỏa thuận bằng văn bản của vợ chồng trong những trường hợp sau đây: a) Bất động sản; b) Động sản mà theo quy định của pháp luật phải đăng ký quyền sở hữu; c) Tài sản đang là nguồn tạo ra thu nhập chủ yếu của gia đình”. Trong trường hợp này, vấn đề tài sản đang là nguồn tạo ra thu nhập chủ yếu của gia đình thì giao dịch theo quy định tại Điều 32 có bị vô hiệu?

 - Đại điện giữa vợ/chồng khi không thể tự mình quản lý tài sản riêng

Khoản 2 Điều 44 Luật Hôn nhân và gia đinh năm 2014 về chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản riêng quy định: “Trong trường hợp vợ hoặc chồng không thể tự mình quản lý tài sản riêng và cũng không ủy quyền cho người khác quản lý thì bên kia có quyền quản lý tài sản đó. Việc quản lý tài sản phải bảo đảm lợi ích của người có tài sản”.

Như vậy, nếu vợ/chồng bị khuyết tật mà không thể tự quản lý tải sản riêng, cũng không ủy quyền thì bên còn lại chỉ được “quản lý” mà không được xác lập, thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản đó. Điều này dẫn đến khó khăn khi cần xác lập, thực hiện các giao dịch đối với tài sản riêng của một bên vì lợi ích của chính người đó./.